برنامه توان بخشی. 21
کودکان و دانش آموزان معلول جسمی ـ حرکتی. 21
انواع معلولیت جسمی ـ حرکتی. 22
شیوع. 22
اسبب شناشی. 23
طبقه بندی.. 23
اسپاستیک… 24
آتتوید 24
آتاکسی. 25
مختلط. 25
ویژگی های کودکان معلول جسمی ـ حرکتی. 26
ملاحظات آموزشی. 27
کتاب درسی. 29
گرافیک و کتاب درسی. 31
اصول و مبانی طراحی گرافیک… 34
عناصر طراحی گرافیک… 34
اندازه ی تایپ.. 43
طول سطر. 44
فاصله سطر (لیدینگ) 46
ترازبندی.. 46
چپ چین. 46
راست چین. 47
هم ترازی.. 47
تایپ دورچین: 48
طراحی متن کتاب درسی. 48
اصول طراحی گرافیک… 53
توازن. 54
تباین . 54
تاکید 55
وحدت.. 55
هماهنگی. 56
کادر. 56
تصویر در کتاب های درسی. 57
نقش تصویر در کتابهای درسی. 60
نقش توصیفی. 60
نقش اشاره گر. 61
نقش ریاضی ـ منطقی. 61
نقش داده نمایی. 61
نقش الگوریتمی. 61
نقش کارکردی.. 62
نقش ساختارنما 62
طراحی تصویرهای آموزشی مؤثر. 63
مبانی نظری.. 64
رمزگردانی دوگانه. 64
طراحی کتاب های درسی و نظریه رمزگردانی دوگانه. 65
نظریه ادراک دیداری.. 66
طراحی کتاب های درسی و نظریه ادراک دیداری.. 67
نظریه ادراک دیداری گشتالت.. 70
الف- گروه بندی.. 72
ب – تضاد شکل و زمینه. 76
سابقه ی علمی پیشینه تحقیق در ایران و خارج از کشور. 77
الف- تحقیقات داخلی. 77
ب- تحقیقات خارجی. 80
فصل سوم …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
مقدمه. 83
جامعــه آمــاری.. 83
حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 83
روش انجام تحقیق. 84
روش پژوهش.. 84
ابزار جمع آوری اطـلاعات.. 85
روش تحلیــل داده ها 87
فصل چهارم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
مقدمه. 89
یافته ها 89
متغیرهای جمعیت شناختی. 89
سوالات پژوهش.. 94
فصل پنجم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
مقدمه. 103
بحث و نتیجه گیری.. 103
محدودیتهای پژوهش.. 107
راهبردهای کاربردی.. 108
پیشنهادهای پژوهشی. 109
به پاس تعبیر عظیم و انسانی شان از کلمه ایثار و از خودگذشتگان
به پاس عاطفه سرشار و گرمای امیدبخش وجودشان که در این سردترین روزگاران بهترین پشتیبان است
به پاس قلب های بزرگشان که فریاد رس است و سرگردانی و ترس در پناهشان به شجاعت می گراید
و به پاس محبت های بی دریغشان که هرگز فروکش نمی کند
این مجموعه را به پدر و مادر عزیزم تقدیم می کنم
فصل اول
کلیات پژوهش
در دین مبین اسلام افراد با هر نوع توان و استعداد حق برخورداری از موهبت الهی و حقوق اجتماعی را دارند و استعداد و توان آنها در هر حد و اندازه قابل پرورش و تربیت است. بنابر این باید امکانات بهره وری از مواهب الهی را برای همه افراد در سایه تعلیم و تربیت صحیح فراهم نمود. مسئله دیگری که در رابطه با تعلیم و تربیت گروه با نیازهای ویژه مطرح است، این است که عدم توجه به تعلیم و تربیت آنان موجب زیانهای اجتماعی و اقتصادی برای جامعه و در واقع هدر رفتن تعداد زیادی از افراد خواهد شد. مضافاً باینکه با عنایت به شرایط جسمی و روانی این گروه اگر عدم توجه به آنان باعث انحرافات و اشکالات اجتماعی شود اثر مستقیم آن بر جامعه مترتب خواهد شد که در نزد خداوند مسئول خواهیم بود. با کمی دقت و تامل در خلقت انسانها، درمییابیم که هیچ دو انسانی مانند یکدیگر نیستند. این تفاوتها در ابعاد مختلف جسمی، ذهنی و رفتاری قابل مشاهده و ادراک است که، حکمت و فلسفه خاصی زیربنای این تفاوتها میباشد. ما دقیقا نمیدانیم اگر این تفاوتها نبود و انسانها از ابعاد مختلف مانند یکدیگر بودند، دنیای انسانها و امور مربوط به آنان چگونه میشد؟ آیا انسانها از یکدیگر به لحاظ ظاهری قابل تشخیص بودند؟ آیا نیازهای متنوع انسانی که استعدادهای مختلف را میطلبد، برآورده میشد؟
با این حال اگرچه هر یک از انسانها در مفهومی عام و گسترده، استثنایی هستند، اما این تفاوتها در اکثر افراد، چشمگیر نیست و لذا این گروه اکثریت را اصطلاحا “گروه هنجار” یا “متوسط” تلقی میکنند. در حالی که آنچه امروزه به طور عام از مفهوم استثنایی برداشت میشود، در واقع وجود تفاوتهای فاحش پارهای از انسانها در زمینه گوناگون با گروه اصطلاحاً بهنجار است.
در هر حال اگر بر این باور باشیم که ستونهای تمدن هر جامعه بر نظام آموزش و ساختار آموزش و پرورش آن استوار است، بدون تردید سلامت، جامعیت و کارآمدی نظام آموزش و پرورش آن جامعه نیز در گروی وسعت، گستردگی، تنوع و کیفیت برنامههای جامع آموزش استثنایی و درصد کودکان و دانشآموزانی است که به عنوان استثنایی یا دارای نیاز ویژه مورد تشخیص و شناسایی واقع شده و خدمات آموزشی موثری در مدارس عادی یا کلاسهای خاص به ایشان ارائه میشود. از آنجایی که قسمت اعظم آموزشهای امروزه بر محتوای کتب درسی استوار است لذا بررسی و توجه به نحوه تهیه و تدوین کتب ازاهمیت خاصی برخوردار است. هر چند در سالهای اخیر تلاشهایی در جهت بهسازی و تغییر فیزیکی و ظاهری آنها رخ داده است اما نبود مدلی مدون به عنوان استاندارد، که از صافیهای متخصصین آموزشی، گرافیکی، چاپی و غیره گذشته باشد، سبب گردیده این موضوع مهم، قربانی کماهمیتی، اعمال سلیقهی شخصی، مطابقت نداشتن با اهداف آموزشی ، عدم توجه به سن مخاطب و مسایلی از این دست گردد. این امر در آموزش و پرورش کودکان استثنایی که دارای نیازهای ویژه هستند از اهمیت بیشتری برخوردار است، به همین دلیل دراین پژوهش به بررسی مولفه های کتاب های درسی این کودکان خواهیم پرداخت.
بیان مسأله
” کتاب درسی معیار باید با یک نگاه چند بعدی به لحاظ محتوا، ساختار، طراحی و سازمان دهی منتشر شود.” کتاب درسی باید به گونهای تدوین شود که بتواند تحقق هدفهای آموزش را ممکن سازد. برای ایفای این رسالت، کتاب درسی علاوه بر کیفیت و نحوة ارایهی مطلوب، بناید بتواند یادگیرنده را برای یادگیری و توسعهی آن در یادگیریهای بعدی یاری رساند. رسیدن به این نوع کتاب درسی یکی از مهمترین فعالیتهای برنامهریزی درسی و تألیف کتاب در آموزش و پرورش و سایر مراکز یادگیری تلقی میشود” ( ملکی، 1384).
نظام آموزشی هر کشور دارای اهدافی است که کتاب های درسی نقش بسیار تأثیر گذاری در نیل به این اهداف دارند. محتوای کتاب های درسی بر اساس سیاست های کلی نظام تعیین و توسط برنامه ریزان آموزشی تبیین میگردد. اما مسئله اساسی این است که طراحی ظاهری کتاب به گونه ای صورت گرفته است که دیدگاه (سلیقه بصری) مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد و از سوی دیگر به مقوله های همچون اصل تأکید، اصل خود آموزی، اصل هویت تصویری، اصل توجه به ویژگی های مخاطب و … بپردازد. این مولفهها در آموزش کودکان استثنایی “کودکان با نیازهای ویژه” به دلیل نارسایی های مختلف، از اهمیت بیشتری برخوردار است. میتوان کتاب درسی را به دو بعُد محتوایی و ظاهری تقسیم بندی کرد. هر دو جنبه از اهمیت و ارزش خاص خود برخوردارند و مکمل یکدیگر میباشند. آنچه در زمینه کتابهای درسی همواره توجه متخصصان را به خود جلب کرده است، چاپ کتابهایی بوده که بتواند از نظر دیداری بیشترین ارتباط را با مخاطب برقرار سازد و او را چنان درگیر کند که به عمق مفاهیم کتاب دست یابد. یک طراحی خوب و مناسب با موضوع و محتوای کتاب میتواند رغبت خواننده و مخاطب را بسیار افزایش دهد. در مقابل یک طراحی گرافیکی نامناسب سبب می شود کتابی غنی و دارای چهارچوب محتوایی مناسب به راحتی مورد بیتوجهی قرار گیرد و حتی فراموش شود. لوهمن[1](2005) ضمن تأکید بر نقش تصویر و اهمیت طراحی گرافیک، معتقدند طراحی گرافیک باید تنها یک هدف را دنبال کند و آن عرضه اطلاعات پیچیده به شیوه ای قابل فهم و یادگیری است. موفقی (1370) نیز بر اهمیت طراحی گرافیک کتابهای درسی تأکید می کند و اولین قدم را در تدوین کتاب، انتخاب طراح گرافیک میداند.
طراح گرافیک برای القای مطالب با استفاده از تواناییها و مهارتهایش و به کمک ارتباط تصویری، با مخاطبان خود، از هر گروه سنی، رابطه برقرار می کند و با آنان سخن می گوید و علاوه بر زیباییهای دیداری، حرکت آموزشی و انتقال فرهنگ و مطالب را انجام می دهد. او می تواند در ارایه مطالب سنگین و پیچیده درسی نقش مهمی داشته باشد و با فراهم سازی طرحهای واقعی، ساده و گویا، جزئیات را به تصویر بکشد و فهم و درک مطلب را آسان کند؛ به گونهای نکته های مبهم و سؤال برانگیز را کاهش دهد و به امرآموزش کمک نماید(ملک افضلی، 1378).
از آنجایی که رعایت موارد مذکور در طراحی کتب کودکان با نیازهای ویژه دارای اهمیت بسیاری است. پژوهشگر در این تحقیق به دنبال این موضوع خواهد بود که کتاب های درسی اول ابتدایی کودکان کم توان جسمی و حرکتی تا چه اندازه توانستهاند در بعُد گرافیکی و ظاهری موفق عمل کنند و رضایت مخاطبین را جلب کرده و نیازهای آنها را پاسخگو باشند و از طرفی تا چه اندازه با معیارها و استانداردهای برخاسته از هنر و علم یادگیری مطابقت داشتهاند.
ارزیابی طراحی گرافیکی کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی
سوالهـــای تحقیق
طراحی گرافیکی کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی تا چه اندازه با استانداردهای طراحی گرافیکی کتب مطابقت دارد؟
ارزیابی: جمع آوری وکاربرد اطلاعات به منظور تصمیم گیری در باره یک برنامه آموزشی (بازرگان ، 1383)
گرافیک: طراح گرافیک هنری است که با بهرهگیری از عواملی چون رنگ، شکل، اندازه، حجم و ایجاد ترکیببندیها، صفحهها و تصویرهایی را به قصد چاپ، طراحی و آماده میکند (ملک افضلی، 1385).
راهبرد: راهبرد یک نقشهی کلی است که از مجموعهای عملیات تشکیل میشود و برای رسیدن به یک هدف معین طراحی و اجرا میشود، اما تاکتیک یک اصطلاح وابسته به راهبرد است که به فن یا تدبیری گفته میشود که در خدمت راهبرد قرار میگیرد (سیف، 1388).
کتاب های درسی از مهمترین رسانه های آموزشی است، که همه روزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند لذا گاهی اوقات به عنوان تمام برنامهی درسی، معلم به آن تأکید می کند(تینکر[2]، 1991). کتاب های درسی در ایران نیز، مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی است و در بین رسانه های یاددهی ـ یادگیری اهمیت ویژهای دارد(امیرتیموری، 1384). هر دانش آموز به طور هفتگی با چند کتاب درسی سروکار دارد. کتاب درسی به عنوان یک رسانه متکی بر چاپ باید شش عنصر همسانی، شکل، سازماندهی، علاقه، اندازه حروف، استفاده از فضای سفید را مورد ملاحظه قرار دهد. رسانه های دیگر آموزشی همچون معلم حول محور کتاب های درسی فعال هستند؛ کتاب درسی از لحاظ ساختاربندی باید به گونهای طراحی شود که اطلاعات مورد نظر را به سهولت به مخاطب منتقل کند و شرایط را برای خودآموزی فراهم نماید و باید توجه داشت که این امر برای یادگیری کودکان با نیازهای خاص از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است.
از طرف دیگر دوره ابتدایی از مهمترین دوره های نظام آموزشی است. تعداد زیاد کودکان تحت پوشش، نقش زیربنایی داشتن برای نظام آموزش و پرورش کشور و ویژگیهای کودکان دورهی ابتدایی با نیازهای خاص اهمیت این دوره را دو چندان می کند. این در حالی است که تصاویر و نقاشیها و در کتابهای دورهی ابتدایی نقش بسزایی دارند به گونه ای که شرایط کسب دانش و اطلاعات، پرورش مهارتهای ذهنی، عملی و بینش دانش آموزان را فراهم میکند و حفظ و یادآوری سریع و به طور کلی یادآوردن تجارب را موجب می شوند(موسوی،1376؛ به نقل از کیانی، 1385).
یونسکو در سال 1981، “سال جهانی معلولان” توجه جهانیان را به نقش حساسی که کتاب می تواند در یکپارچه سازی کودکان معلول با جریان زندگی روزمره دنیای اطرافشان بازی کند جلب نمود، تا به این وسیله اندکی از بار انزوای آنها که باعث جدا شدنشان از گروه همسالان می شود و آنان را به داشتن زندگی جنبی و خارج از جریان اصلی محکوم کند کاسته شود(منافی، 1387).
مطالب ذکر شده در بالا اهمیت طراحی بصری و ضرورت توجه به گرافیک کتابهای درسی را بالاخص در مقطع ابتدایی بیان می کنند. اما در این بین کتابهای کودکان استثنایی از اهمیت بیش تری برخوردارند، چرا که آموزش به کودکانی که دارای نیازهای ویژه هستند دقت در طراحی و تهیه کتب درسی از درجه حساسیت بالایی برخوردار است و اندکی کوتاهی در تهیه کتب به نحو احسن، موجب عدم یادگیری این کودکان می شود.
ارزیابی: در این پژوهش ارزیابی عبارتست از معیار های تدوین شده بوسیله متخصصین در مورد استاندارد ها بر اساس مولفه های گرافیکی کتب درسی
2-1-8- اصول چندرسانه ای:.. 28
2-1-9- اهمیت و دلایل استفاده از چندرسانه ای:.. 29
2-1-10 – مزایای چندرسانه ای: 31
2-1 -11- محدودیت های چندرسانه ای:.. 33
2-2- نگرش به درس: 34
2-2-2- ویژگی ها و ابعاد نگرش: 38
2-2-3- انواع نگرش ها:.. 39
2-2-4- عوامل تکوین نگرشها:.. 40
2-2-6- رهنمودهایی برای تغییر نگرش:.. 42
2-2-7- شکل گیری نگرشها:.. 43
2-2-8- نگرشها و آموزش و پرورش:.. 45
2-3 – انگیزش پیشرفت:.. 45
2-3-2- موضوعات بنیادی در مطالعه ی انگیزش:.. 51
2-3-3- نظریه های انگیزش.. 54
2-3-3-1- انگیزش در نظریه ی فرهنگی – اجتماعی:….. 54
2-3-3- 2- نظریه ی غریزه.. 55
2-3-3-3- نظریه ی اراده.. 55
2-3-3-4- نظریه ی سائق.. 55
2-3-3-5- نظریه ی مشوق:.. 56
2-3-3-6- نظریه های یادگیری.. 57
2-3-3-7- نظریه های انگیزشی رشد و تسلط:.. 57
2-3-4-رویکردهای مختلف انگیزشی.. 57
2-4- مبانی نظری عملکرد تحصیلی.. 61
2-4-1-پیشرفت تحصیلی:.. 61
2-4-2- عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی:.. 62
2-4-3- تغییرات پیشرفت تحصیلی.. 70
2-4-4- بررسی رابطه ی جایگاه مهارت و عملکرد تحصیلی:.. 72
5-4-2. دیدگاه بلوم در مورد یادگیری و عملکرد تحصیلی:.. 72
پیشینه ی تحقیقات در خارج از کشور: 73
تحقیقات انجام شده ی داخلی.. 80
جمع بندی:.. 85
فصل سوم: روش پژوهش
روش پژوهش.. 86
جامعه ، نمونه و روش نمونه گیری.. 87
ابزار جمع آوری اطلاعات:.. 88
پرسشنامه ی نگرش به درس.. 88
پرسشنامه ی انگیزش پیشرفت هرمنس:.. 89
آزمون عملکرد تحصیلی:.. 89
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها
1-4 آمار توصیفی.. 93
4-1-2 آمار توصیفی فراوانی مشخصه های آماری انگیزش پیشرفت دانشجویان.. 94
4-1-3 آمار توصیفی فراوانی مشخصه های آماری نگرش به درس در دانشجویان.. 94
4-1-4 آمار توصیفی فراوانی مشخصه های آماری عملکرد تحصیلی دانشجویان.. 95
4-2 آمار استنباطی.. 96
4-2-1 تجزیه و تحلیل فرضیه جزئی اول.. 96
4-2-2 تجزیه و تحلیل فرضیه جزئی دوم.. 98
4-2-2 تجزیه و تحلیل فرضیه جزئی سوم.. 100
4-2-1 تجزیه و تحلیل فرضیه اصلی.. 102
4-3- جمع بندی فصل چهارم.. 102
فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادها
1-5 – بحث و نتیجه گیری.. 105
در رابطه با فرضیه ی شماره 1. 105
در رابطه با فرضیه ی شماره 2. 106
در رابطه با فرضیه 3. 107
محدودیت ها:.. 108
پیشنهادها:.. 109
پیشنهاد به سایر پژوهشگران.. 110
پیوست ها………………………………………………………………………………………………………………………………………..112
منابع
منابع فارسی:.. 128
منابع لاتین:.. 138
آموزش به عنوان یکی از راههای انتقال مفاهیم، دستاوردهای جدید علوم و نتایج تلاشهای علمی، توانسته گامی والا در راستای یادگیری و ارتقای عملکرد فراگیران در جامعهی علمی داشته باشد. با پیشرفتهایی که امروزه در روشهای آموزشی به وجود آمده، این روشها بسیار به هم نزدیک شدهاند و آنچه در اینباره بیشتر مورد توجه و بحث قرار میگیرد، نقش رسانههای آموزشی در پیشرفت سیر آموزش است. با توجه به اینکه اهداف و خطمش های آموزش به شیوهی چندرسانهای توسط بعضی دانشگاهها تدوین و ارائه شده است، لذا دستیابی به این اهداف و اندازهگیری میزان موفقیت این برنامههای آموزشی بسیار ضروری است (طالبزاده،1386).
در این راستا، آموزش به شیوهی چندرسانهای در دهههای اخیر پیشرفت فزایندهای را در آموزش ایجاد کرده است و باعث شد که امروزه آموزش چندرسانهای در جوامع صنعتی با کمک انقلاب الکترونیکی پیشرفت بسیار نماید، همچنین اختراع رایانه و رشد فزاینده ی آن موجب جلب توجه مسؤولان و برنامه ریزان آموزشی گردیده است. در کشورهای غربی آموزش چندرسانهای گسترش فزایندهای یافته و به عنوان یک سبک آموزشی پذیرفته شده است، ضمن اینکه مشکلات زندگی امروزی و فشارهای ناشی از ازیاد جمعیت انسان ها را به سوی این نوع از آموزش ها سوق داده است. از این رو آموزش و یادگیری به شیوهی چندرسانهای برای بسیاری از دانشگاهها به یک موضوع اصلی قابل بحث تبدیل شده است. بنابراین پرداختن به مقولهی آموزش چندرسانهای به صورت یک ضرورت درآمده و تاخیر در پرداختن به این ضرورت زیان آور خواهد بود بر همین اساس فناوری آموزشی و همراه ساختن آن با آموزش چندرسانهای، زمینهای را فراهم ساخته که بسیاری از آرمانهای آموزشی اعم از نگرش مثبت یادگیرندگان به درس و رشته ی تحصیلی همچنین یادگیری مستقل، آموزش و یادگیری مشارکتی و ارزیابی و ارائهی سریع بازخورد از آموختهها، قابل تحققتر جلوه میکند (احمدی، 1382).
” در امر تعلیم و تربیت، آموزشی موثر است که: اولا منجر به یادگیری شود و ثانیا این یادگیری پایدار باشد. تحقق این دو، مستلزم استفاده از حواس پنج گانه فراگیر و بهره گیری از تجارب مستقیم و دست اول می باشد. تجربه نشان داده است حسهای مختلف در یادگیری انسان نقش مساوی و یکسان ندارند. اگر چه در منابع گوناگون، ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر شده، اما در تمامی آنها، بیشترین سهم به حس بینایی داده شده است” (احدیان، 1382،ص 34). “در آموزش و پرورش بالا بردن کیفیت یادگیری و تدریس همواره از مسائل پراهمیت بوده است.”
“پیدایش فناوری رایانه، بر استقبال از چندرسانهای در قالب نرمافزارهای رایانهای تاثیر چشمگیری دارد و به جرات میتوان گفت شیوع استفاده از چندرسانهای در فعالیتهای گوناگون به ویژه آموزش، مدیون قابلیتها و توانایی برجستهی فناوری رایانه است” (رضوی، 1386، ص 276).
از دیرباز، تعلیم و تربیت از موارد مهم و مطلوب جوامع گوناگون به حساب میآمده و نظام های آموزشی به دنبال یافتن راههایی برای بهبود شیوههای آموزش دروس مختلف بودهاند. شیوههای سنتی تدریس هزاران سال به طور تقریبا یکسان به کار رفتهاند، اما در دنیای کنونی رویکردهای جدیدی برای آموزش و یادگیری مورد توجه قرار گرفته است. محققان همواره در پی یافتن برای پر کردن خللهای یادگیری، رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از نقص در فرایند تدریس و یادگیری بودهاند. آنها راههایی را جستوجو می کنند که روشهای تکراری و خسته کننده را به تجربیات یادگیری تعامل و لذت بخش برای دانشآموزان تغییر دهند. به دلیل نفوذ روزافزون فناوریهای نوین و نیز تفاوتهای اجتماعی و فرهنگی نسلهای جدید، نظامهای آموزشی جهان شاهد تغییرات چشمگیری در خصوص سرفصلها و به ویژه روشهای آموزشی بودهاند. از سوی دیگر، صاحب نظران حوزهی علوم تربیتی و روانشناسی آموزشی، نظریهها و روشهای جدیدی ارائه دادهاند تا راهگشای چالشها و مشکلات آموزشی و تربیتی باشند. از جمله این شیوهها به کارگیری فناوری در آموزش است (صالحی زاده و اسدی، 1392).
اهمیت و تاثیر نگرشها و باورهای دانشآموزان را بر کارکرد تحصیلی آنان نمیتوان نادیده گرفت. آموزش فرایندی است که خانواده، دانشآموز و مراکز آموزشی را به یکدیگر مرتبط میسازد. لذا یادگیری دانش آموزان به شدت تحت تاثیر شرایط، انگاره ها و نگرشهایی است که هر یک از این ارکان آموزشی، فراهم میسازد (به نقل از توفان، 1389).
پدیدهی انگیزش غالبا به علل رفتار و اینکه چرا انسان در مواقع مختلف دست به رفتارهای متفاوت میزند، پاسخ میدهد. برخی نظریهها در زمینه انگیزش به شرح زیر میباشد:
– انگیزش در برگیرندهی مباحثی است که بیان میکند منشاء رفتار چیست؟ چگونه ادامه مییابد، منحرف میشود، منع میگردد و چه کنش فاعلی در آن هنگام در موجود زنده روی میدهد.
– پژوهشهای انگیزشی به بررسی کیفی اثر یادگیریهای گذشته و ادراک فرد همراه با دیگر عواملی که بر رفتار انسان در یک موقعیت خاص، جهت، قوت و ثبات میبخشد، محدود میگردد (اتکینسون[1] ، 1975، به نقل از خدیوی و مفاخری، 1390).
پیشرفت تحصیلی نیز، هدف بزرگ هر جویندهی علم است و مؤسسات علمی تمام بسترها و امکانات را آماده میکنند تا با بهرهگیری از نیرویانسانی، ابزارها، روشها و نیز تقویت انگیزشهای فردی، پیشرفت و ارتقای تحصیلی را محقق میسازد (تقیزاده، 1387).
یکی از مولفههای اصلی این تحقیق کاربرد چندرسانهای[2] است. استفاده از چندرسانهایها در امر تدریس و یادگیری دیر زمانی است که توسط اساتید و معلمان مورد توجه است. استفادهی مناسب از چندرسانهایها و تلفیق آن با رویکرد نوین آموزشی میتواند بسیاری از تواناییهای یادگیرندگان را پرورش دهند. تجربهی کاربرد آموزشهای چندرسانهای نشان میدهد اینگونه آموزش که بیشتر از یک حسهای چند گانه را در یادگیری فراگیران، زمانی که هم میبینند و هم میشنوند و هم در یادگیری شرکت فعال دارند به مرز 75 درصد میرسد که خیلی بیشتر از میزان یادگیری در شیوه هایی است که تنها یکی از حواس را درگیر می کند.
نگرش از یک سو با آموختهها و تجارب پیشین و از سوی دیگر با برداشتهای ذهنی ما در مورد موضوع نگرش مرتبط است و در هر صورت، واکنش مثبت و منفی ما را به اشیا، موقعیتها، سازمانها، مفاهیم و افراد بر میانگیزد (کریمی، 1386).
با توجه به بعد عاطفی آموزش و پرورش و ایجاد نگرش مثبت در یادگیرندگان نسبت به فرایند یادگیری از سوی بسیاری از مراکز آموزش دنیا نادیده گرفته شده است. چرا که همواره ایجاد دانش و توانایی در فراگیران هدف بوده است. بدون اینکه توجه شود موقعیتهای یادگیری را نمیتوان مجزا در نظر گرفت و بدون شک میتوان اذعان داشت نگرش و علاقهی فراگیران نسبت به محیط یادگیری، موضوع آموزش، معلم و به طور کلی هر آنچه به فرایند یادگیری مربوط می شود و به طور مستقیم بر عملکرد یادگیرندگان تاثیر میگذارد.
انگیزش پیشرفت عبارت از میل افراد برای کسب موقعیت در فعالیتهایی است که موفقیت در آن به سعی و کوشش فردی از او بر میگردد. افراد دارای انگیزش سطح بالا برای حل مشکلات بسیار کوشا هستند و اگر در حل مشکلی شکست بخورند، از آن دست نمیکشند و به کوشش خود ادامه میدهند (سیف، 1387).
مسئلهی موفقیت یا عدم موفقیت در امر تحصیل از مهمترین دغدغههای هر نظام آموزشی است. موفقیت و پیشرفت تحصیلی در هر جامعه نشان دهندهی موفقیت نظام آموزشی در زمینه هدفیابی و توجه به رفع نیازهای فردی است. بنابراین نظام آموزشی را زمانی میتوان کارآمد و موفق دانست که پیشرفت تحصیلی دانشجویان آن در دوره های مختلف دارای بیشترین و بالاترین رقم باشد. از جمله مهمترین نگرانیهای استادان، مسئولان آموزشی دانشگاه و خانوادههای دانشجویان، پیشرفت تحصیلی و جلوگیری از افت تحصیلی دانشجویان است (تمنایی و همکاران، 1390).
یک مطلب دیگر :
دلایل متناقضی در مورد تاثیر چندرسانه ایها بر یادگیری و نگرش به درس در امر آموزش گزارش شده است تحقیقاتی از جمله گیشکی(1388) و باقری (1386) نشان دادهاند زمانی که چندرسانهایها با رویکرد جدید آموزش و روشهای فعال تدریس همراه باشد تاثیر چندرسانهایها بر یادگیری و نگرش بیشتر از زمانی است که آموزش تنها از طریق چندرسانهایها صورت میپذیرد. یکی از مولفههای اصلی این تحقیق چندرسانهای است. بنابراین مسئلهی این پژوهش این است که آیا تاثیر آموزش به شیوهی چندرسانهای بر انگیزش پیشرفت و نگرش به درس و عملکرد تحصیلی دانشجویان رشته ی زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان آبادان موثر است؟
به منظور دستیابی به اهداف نظام آموزش و پرورش و با توجه به برنامههای درسی براساس اصول علمی در مقاطع مختلف تحصیلی و لزوم انجام این برنامهریزیها بر مبنای اطلاعات جدید، ضرورت اجرای تحقیقات و بررسیهای علمی در زمینههای مختلف احساس میشود.
توجه به کاربرد فناوریهای نوین از جمله چندرسانهای در فرایند یاددهی- یادگیری از اهمیت بسزایی برخوردار است و امروزه استفاده از فناوریهای چندرسانهای در امر تدریس و در کلاس درس دیر زمانی است که توسط معلمان مورد توجه است. تکنولوژیهای چندرسانهای به عنوان ابزارهای هستند که میتوانند بسیاری از تواناییهای یادگیرندگان را پروش دهند و نگرش آنها را نسبت به درس و یادگیری تغییر دهند (عسگری، 1388).
استفاده از چندرسانهای باعث میشود متوسط زمان یادگیری به میزان زیادی کاهش یابد و سطح پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بیش از یک انحراف استاندارد بالاتر یابد. از مزایای چندرسانهایها، فعال سازی شاگردان در جریان یادگیری است. چندرسانهایها با استفاده از ابزارهای گوناگون، امکان تعامل دانش آموزان را با یکدیگر، با معلم، جهان دانش و مادهی درسی فراهم میکنند. موک و دیگران (2000)، نشان دادهاند که رایانه فرصتهای مناسبی برای یادگیرندگان فراهم میآورند و بالا بردن انگیزش یادگیری، آنان را قادر میسازد تا در موقعیتهای یادگیری چالش آمیز به فعالیت پرداخته و به حل مسائل پیچیده مشغول شوند (رضوی، 1386).
با توجه به مزایای عمومی آموزش چندرسانهای و قابلیتهای ویژه آن در آموزش عالی به نظر میرسد که ادغام آن در برنامههای جاری آموزشی دانشگاهها اجتناب ناپذیر و مفید باشد. با این وجود کاربرد فناوریهای نوین در کلاس درس، شکست این نوآوری را عدم به کارگیری تکنولوژیهای نوین و تطبیق آن با روشهای تدریس در کلاس به وسیلهی اساتید و معلمان میدانند (به نقل از کریم نژاد، 1389).
این موضوع که فرد شکستها و پیروزیهای خود را به چه عواملی نسبت بدهد و آنها را معلول چه عامل یا عواملی بداند، از دو جنبه حائز اهمیت است. اول به عنوان صفتی که نقش یک متغیر مستقل را بازی میکند و در زمینههای مختلفی همچون عملکرد تحصیلی و سازگاری اجتماعی موثر میباشد. دوم به عنوان یک متغیر وابسته که تحت تاثیر علل اجتماعی مختلف از جمله روشهای تربیتی اتخاذ شده در خانواده قرار میگیرد (کریمی، 1387).
در تحقیقی که بر روی بیش از 2000 معلم و مدیر آمریکا صورت گرفته است، 90 درصد از معلمان اظهار کرده اند که فناوری اطلاعات به آنان کمک کرده است تا خلاق و موثرتر باشند (به نقل از زمانی، 1386). امروزه نوعی از آموزش که با نیازهای افراد و جامعه متناسب و هماهنگ باشد بسیار حائز اهمیت است. لذا باید شرایطی را فراهم نمود که در آن همهی فراگیران، به منظور کسب دانش و مهارتهای مورد نیاز خود در جهت رسیدن به آرمان شخصی، تحقق اهداف آموزشی و مشارکت فعال، از خلاقیت ذهنی و تفکر منطقی لازم برخوردار باشند (فاتحی فیروز آبادی و فاضلیان، 1388).
در مجموع چندرسانهای ها با درگیر کردن حواس مختلف، به یادگیری عمیقتر و پایدارتر میانجامد. برای یادگیرندگان مزیت تمرین و تکرار فراهم میکنند، مشارکت بین دانشآموزان را تسهیل میکنند، در مقابل نیاز یادگیرندگان انعطاف پذیر هستند و همینطور به آنها کمک می کنند که بین مفاهیم آموزشی ارتباط برقرار کنند و مهمترین مزیت آن نسبت به سایر اشکال آموزش انعطافپذیری را در عرصهی اطلاعات و دستیابی سریع به آن و همینطور فراهم کردن بازخورد است (رضوی، 1386).
2-4-9-کلس میتس 13
2-4-10-میت آپ 13
2-5-دیدگاه های جامعهشناختی درباره گرایش خانوادهها به شبکههای احتماعی 14
2-5-1نظریه مخاطبشناسی 14
2-5-2-نظریه کاشت 15
2-5-3-نظریه میمیهای کاپلا 16
2-5-4-نظریه وابستگی مخاطب ـ رسانه ـ جامعه 16
2-5-5-نظریه برجسته سازی 17
2-6-تعریف شبکه های اجتماعی و انواع آن: 17
2-8-شبکههای اجتماعی مجازی 18
2-9-نظریات مرتبط با رشد هویت و جوانی 19
2-10-بی توجهی به اوقات فراغت و افزایش انحرافات اجتماعی 21
2-11- عوامل محیطی آسیب های اجتماعی 22
2-11-1-آموزش و پرورش 22
2-11-2-همسالان 22
2-12-پرخاشگری: 23
2-13-اهمیت تعریف پرخاشگری: 24
2-14-انواع پرخاشگری: 25
2-14-1 پرخاشگری وسیله ای: 25
2-14-2- پرخاشگری خصمانه: 25
2-14-3- پرخاشگری مستقیم و غیر مستقیم: 25
2-15-ثبات پرخاشگری: 26
2-16-تفاوت های جنسیتی در پرخاشگری: 26
2-17-نقش ادراک مقاصد دیگران در نحوه پرخاشگری: 27
2-18-عوامل ایجاد کننده شخصیتی،ژنتیکی،خانوادگی وآموزشگاهی پرخاشگری: 28
2-19-عوامل تشدید کننده پرخاشگری: 33
2-20-بلوغ و پرخاشگری: 35
2-21-زیانهای پرخاشگری: 36
2-22-نظریه های رایج مربوط به پرخاشگری: 37
الف) طرفداران ذاتی بودن پرخاشگری: 37
ب)طرفداران منشأ اجتماعی پرخاشگری: 37
ج) فرضیه ناکامی- پرخاشگرانه: 38
2-23-ویژگی های افراد پرخاشگر: 39
2-24-الگوهای پرخاشگری: 39
2-25-پیشگیری از پرخاشگری: 41
2-26-راه های اصلاحی برای از بین بردن حالت پرخاشگری: 41
2-27-درمان پرخاشگری: 42
2-28-پیشینه پژوهش های انجام شده در داخل و خارج کشور 43
2-29-سوابق مربوط: 45
فصل سوم : روش شناسی پژوهش
3-1-روش پژوهش 48
3-2-جامعه آماری 48
3-3-نمونه وروش نمونه گیری: 48
3-4-ابزار سنجش 48
3-4-1-پرسشنامه استفاده از شبکه های اجتماعی 48
3-4-2-پرسشنامه پرخاشگری (AGQ): 49
3-5-روش اجرا 49
3-6- روش تجزیه وتحلیل داده ها : 50
فصل چهارم : ارائه وتجزیه وتحلیل داده ها
4-1-مقدمه: 51
4-2-آمار توصیفی 52
4-3-تحلیل فرضیات 68
فصل پنجم : بحث ،تفسیر ونتایج
5-1-مقدمه 71
5-2-بحث و نتیجه گیری 71
5-2-1-خلاصه یافته ها: 71
5-3-تفسیر یافته های پژوهش 72
5-4-محدودیت های پژوهش: 75
5-5-پیشنهادهای پژوهش 75
5-5-1-پیشنهادهای مبتنی بر نتایج پژوهش 75
5-5-2-پیشنهادها برای پژوهشگران آینده: 76
منابع 77
منابع انگلیسی: 79
ضمائم 80
فهرست جداول
جدول شماره (3-1) تعداد دانش آموزان بر حسب جنسیت طبق جدول مورگان 48
جدول شماره(4-1) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت 52
جدول شماره(4-2) برحسب سوال اول 53
جدول شماره(4-3) برحسب سوال دوم 54
جدول شماره(4-4) برحسب سوال سوم 55
جدول شماره (4-5)برحسب سوال چهارم 56
جدول شماره(4-6) برحسب سوال پنجم 57
جدول شماره(4-7)برحسب سوال ششم 58
جدول شماره(4-8) برحسب سوال هفتم 59
جدول شماره(4-9) برحسب سوال هشتم 60
جدول شماره(4-10) برحسب سوال نهم 61
جدول شماره(4-11) برحسب سوال دهم 62
جدول شماره(4-12) برحسب سوال یازدهم 63
جدول شماره(4-13) برحسب سوال دوازدهم 64
جدول شماره(4-14) برحسب سوال سیزدهم 65
جدول شماره (4-15)برحسب سوال چهاردهم 66
جدول شماره (4-16)برحسب سوال پانزدهم 67
جدول شماره(4-17) ضریب همبستگی بین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی با میزان خشم 68
جدول شماره(4- 18 )ضریب همبستگی بین میزان استفاده ازشبکه های اجتماعی با میزان تهاجم 68
جدول شماره(4- 19 ) ضریب همبستگی بین میزان استفاده ازشبکه های اجتماعی بامیزان کینه توزی 69
جدول شماره(4- 20)جدول مربوط به t مستقل استفاده از شبکه های اجتماعی دردختران وپسران 69
جدول شماره(4- 21 )جدول مربوط به t مستقل استفاده ازشبکه های اجتماعی وپرخاشگری 70
یک مطلب دیگر :
فهرست نمودارها
نمودار شماره (4-1) 52
نمودار شماره (4-2) 53
نمودار شماره(4-3) 54
نمودار شماره(4-4) 55
نمودار شماره (4-5) 56
نمودار شماره (4-6) 57
نمودار شماره (4-7) 58
نمودار شماره (4-8) 59
نمودار شماره (4-9) 60
نمودار شماره (4-10) 61
نمودار شماره (4-11) 62
نمودار شماره (4-12) 63
نمودارشماره (4-13) 64
نمودار شماره(4-14) 65
نمودار شماره (4-15) 66
نمودارشماره(4-16) 67
برنامه درسی پنهان: عبارت است از نظرات معلمان پایه پنجم ابتدایی شهرستان آبدانان در ارتباط با برنامه درسی پنهان با استفاده از پرسشنامه.
ارتباطات متقابل نیروهای انسانی: موضوع مورد مطالعه جامعهشناسی مدرسه است که عبارت است از ارتباطات میانفردی بین دانشآموزان و کادر آموزشی و اداری مدرسه و ارتباطات متقابل بین اعضای خانواده و مدرسه.
ارتباطات متقابل نیروهای انسانی: در این پژوهش وضعیت ظاهری، ارتباطات، تواناییها، وضعیتها، اجرای قوانین و نظارت با توجه به پرسشنامه مد نظر میباشد.
ساختار سازمانی: روابط منطقی و سازمانیافته که عبارت است از نظم و ترتیب دادن به کار و فعالیت و تکلیف آن به افراد به منظور انجام دادن کار و تحقق هدفهای معین(علاقه بند،1383).
ساختار سازمانی: در این پژوهش روشهای تشویق و تنبیه، شیوهای مدیریت، کلاسبندی و گروهبندی و اجرای برنامه درسی، عدم تفویض اختیار و دادن آزادی عمل به
معلمان با توجه به پرسشنامه مد نظر میباشد.
ساختار فیزیکی: روابط میان عناصر فیزیکی یک سازمان ساختار فیزیکی میگویند. این ساختار دارای دو بعد زمان و فضا است که شامل طراحی، اثاثیه و بدن انسانهاست(اسماعیلپور و همکاران،1385).
ساختار فیزیکی: در این پژوهش موقعیت جغرافیایی مدرسه، نوع چیدمان میز و نیمکت، وجود امکانات آموزشی و کیفیت نمازخانه مدرسه، ظاهر فیزیکی و طریقه معماری، نوع رنگآمیزی، وجود امکانات اولیه و درمانی، امنیتی، نوع و جنس نوشت افزار با توجه به پرسشنامه مد نظر میباشد.
مهارتهای تفکر انتقادی: تفکر انتقادی نوعی تفکر مستدل، منظم، هدفمند و اثرگذار، منطقی و مبتنی بر پیامد که به روش علمی به بررسی تجزیه و تحلیل تمامی نظرات و اطلاعات دسترسی میپردازد(بختیارنصرآبادی و همکاران، 1391).
مهارتهای تفکر انتقادی: عبارت است از میزان پاسخگویی دانشآموزان پایه پنجم ابتدایی شهرستان آبدانان به آزمون مهارتهای تفکر انتقادی.
مقایسه: مقایسه برنامههای جدید با برنامههای قبلی که باعث بهبود بخشیدن به کیفیت تجارب تربیتی در مدرسه میشود(ملکی،1389،ص95).
مقایسه: دانشآموز باید شکلها، اشیاء یا سوالهای داده شده پرسشنامه را با دقت مشاهده و مقایسه کند.
تشخیص: یک فن از ارزشیابی در یادگیری فراگیران و کوشش برای تعیین مشکلات یادگیری که معلمان بیشتر متوجه میشوند که دانشآموزان چگونه مباحث تدریس
یک مطلب دیگر :
دیدگاه وایلانت//پایان نامه دشواری تنظیم هیجانی
شده را درک میکنند(ملکی،1389،ص94).
تشخیص: اشکال داده شده پرسشنامه را با دقت مشاهده کند و مطالب نوشته شده را با دقت مطالعه کند و با توجه به توالی و ترتیب آنها، پاسخ مورد نظر را پیشبینی کند.
قضاوت: اصطلاح خوب و مفیدی برای وصف جوهر تفکر انتقادی است. انتقادی بودن را نوعی تمرین کردن قضاوت دانسته اند(شعبانی، مهرمحمدی، 1379).
قضاوت: دانش آموز باید اظهار نظر همکلاسان خود را با توجه به پرسشنامه تحلیل و قضاوت نمایند(رد یا قبول کنند) و دلایل قبول یا رد آن را توضیح دهند.
[1] – Curriculum
[2] -Explicit Curriulum
[3] -Null Curriculum
[4] -Hiddin Curriculum
[5] -Aflatoun Academi
[6] -Critical Think
[7]-John Dewey
[8] -Erikson
[9] – Abe Mazlow
1-6-2. سؤالات ویژه…………………………………………………. 5
1-7. تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات پژوهش…………………………………………………. 5
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1. مقدمه…………………………………………………. 6
2-2. بخش اول: پایگاههای اطلاعاتی…………………………………………………. 6
2-2-1. تعریف پایگاههای اطلاعاتی…………………………………………………. 6
2-2-2. تاریخچه پایگاههای اطلاعاتی…………………………………………………. 7
2-2-3. انواع پایگاههای اطلاعاتی…………………………………………………. 8
2-3. بخش دوم: پایگاههای استنادی…………………………………………………. 9
2-3-1. تعریف پایگاه استنادی…………………………………………………. 9
عنوان صفحه
2-3-2. تاریخچه پایگاه استنادی…………………………………………………. 9
2-3-3. انواع پایگاههای استنادی…………………………………………………. 11
2-3-3-1. پایگاههای استنادی فراملی…………………………………………………. 11
2-3-3-2. پایگاههای استنادی ملی…………………………………………………. 12
2-4. بخش سوم: پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)…………………………………………………. 13
2-4-1. تاریخچه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………. 13
2-4-2. اهداف پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………. 14
2-4-3. وظایف پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………. 15
2-4-4. بخشهای پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………. 15
2-5. بخش چهارم: پیشینه پژوهش…………………………………………………. 20
2-5-1. پیشینه پژوهش در داخل…………………………………………………. 21
2-5-2. پیشینه پژوهش در خارج…………………………………………………. 24
2-5-3. استنتاج از پیشینههای پژوهش…………………………………………………. 26
فصل سوم: روش انجام پژوهش
3-1. مقدمه…………………………………………………. 28
3-2. روش پژوهش…………………………………………………. 28
3-3. جامعه پژوهش…………………………………………………. 29
3-4. روش نمونهگیری…………………………………………………. 29
3-5. ابزار گردآوری دادهها…………………………………………………. 29
3-6. روایی سؤالات پژوهش…………………………………………………. 30
3-7. روش تجزیه و تحلیل دادهها…………………………………………………. 30
عنوان صفحه
3-8. ملاحظات اخلاقی…………………………………………………. 31
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافتهها
4-1. مقدمه…………………………………………………. 32
4-2. تجزیه و تحلیل مصاحبههای انجام شده بر اساس گراندد تئوری…………………………………………………. 32
4-2-1. گزارههای معنادار…………………………………………………. 32
4-2-2. مفاهیم متناظر…………………………………………………. 51
4-2-3. مقولات اصلی و جزئی…………………………………………………. 69
4-3. تجزیه و تحلیل یافتههای اصلی پژوهش…………………………………………………. 77
4-3-1. تجزیه و تحلیل یافتههای مربوط به شناخت و استفاده…………………………………………………. 77
4-3-1-1. شناخت…………………………………………………. 77
4-3-1-2. استفاده…………………………………………………. 79
4-3-2. دیدگاه مخالفان و موافقان استفاده از ضربب تأثیر در بخش گزارش استنادی نشریات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………. 82
4-3-3. نقاط قوت…………………………………………………. 84
4-3-4. نقاط ضعف…………………………………………………. 86
4-3-5. فرصتها…………………………………………………. 91
4-3-6. تهدیدها…………………………………………………. 92
4-5-7. راهکارهای پژوهش…………………………………………………. 96
4-4. جمعبندی…………………………………………………. 99
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1. مقدمه…………………………………………………. 101
عنوان صفحه
5-2. تبیین نتایج پژوهش…………………………………………………. 101
5-3. محدودیتهای پژوهش…………………………………………………. 112
5-4. پیشنهادهای کاربردی پژوهش…………………………………………………. 112
5-5. پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی…………………………………………………. 112
منابع و مآخذ…………………………………………………. 113
پیوست 1: سؤالات مصاحبه…………………………………………………. 117
عنوان صفحه
فهرست شکلها
شکل 2-1. گزارش استنادی نشریات…………………………………………………. 16
شکل 2-2. نمایه استنادی علوم…………………………………………………. 17
شکل 2-3. طلایه داران علم ایران…………………………………………………. 18
شکل 2-4. رتبه بندی دانشگاههای کشورهای اسلامی…………………………………………………. 20
عنوان صفحه
فهرست جدولها
جدول 3-1. شیوه نشانه گذاری رشتهها…………………………………………………. 31
جدول4-1. گزارههای معنادار…………………………………………………. 33
جدول 4-2. مفاهیم متناظر…………………………………………………. 51
جدول 4-3. مقولات اصلی و جزئی…………………………………………………. 70
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1. مقدمه
یک مطلب دیگر :
در این بخش کلیات پژوهش حاضر بیان میشود این پژوهش به ارزشیابی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام پرداخته است بنابراین در ابتدا انگیزه انجام این پژوهش و مسئلهی پژوهش شرح داده میشود. بعد از آن اهمیت، ارزش و کاربرد نتایج آن بیان شده است و در ادامه اهداف و سؤالهای اصلی و ویژه پژوهش مطرح میشود. در انتها تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات عنوان شده در این پژوهش توضیح داده میشود.
1-2. شرح و بیان مسئله پژوهش
امروزه اطلاعات مهمترین منبع با ارزش و راهبردی و پایه و اساس توسعهی اجتماعی و اقتصادی و رشد علوم وفناوری در هر کشور به شمار میرود. بشر امروز جامعهای مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات را تجربه میکند و با بهرهگیری از نظامهای نوین اطلاعرسانی امکان خارقالعادهای برای ارتباط میان ذهنها و اندیشههای متفاوت و مبادله وسیع، سریع و جهانی اطلاعات، فرآهم کرده است(خالقی، داورپناه، 1384).
رشد و گسترش اینترنت، روشهای دستیابی به اطلاعات را دگرگون کرده و برای سهولت و تسریع در مکانیابی اطلاعات، امکانات بسیاری در وب ایجاد شده است. پایگاههای استنادی یکی از این ابزارها میباشند. شیوه دستیابی به مجموعه منابعی که در ارتباط با یک موضوع خاص انتشار یافته و به نوعی از نتایج هم استفاده کردهاند، امتیاز بسیار مهمی برای دانشمندان و پژوهشگران تلقی میشود. پژوهشگران همواره تمایل دارند که به سرعت و سهولت به این گونه منابع که سرچشمه اندیشهها و یافتههای علمیاند، دسترسی داشته باشند(مهراد و دیگران، 1386). پایگاههای استنادی از جمله پایگاههایی هستند که به سازماندهی و ارائه اطلاعات استنادی پژوهشهای علمی میپردازند.
پایگاههای استنادی که در مقیاس بینالمللی و ملی فعال هستند، عبارتند از:
در سطح بینالمللی پایگاههای استنادی موسسه اطلاعات علمی[1]، پایگاههای استنادی مؤسسه الزویر[2]، پایگاه استنادی گوگل اسکولار[3] و در سطح ملی نمایه استنادی جهاد دانشگاهی[4]، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(آی اس سی)[5] درحال فعالیت هستند(نوروزی چاکلی، 1390).
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام یک نظام استنادی در سطح کشورهای اسلامی است. بعد از ایالات متحده که 60 سال در مطالعات استنادی تجربه دارد و پس از شرکتهای تامسون- رویتر[6] و اسکوپوس[7]، ایران سومین نظام استنادی را در سطح بینالمللی راه اندازی نموده است. این پایگاه با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده به تحلیل محتوا، ارزیابی مجلات، رتبه بندی مؤسسات علمی و نویسندگان میپردازد(مهراد، گل تاجی، 1388).
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام دارای محصولات متعددی است مهمترین آنها عبارتند از: گزارش استنادی نشریات[8] که به ارزشیابی و رتبه بندی نشریات معتبر میپردازد، نمایه استنادی علوم ایران[9] که سیاههی منظمی از مشخصات آثار استناد شده است و رابطه بین دو نویسنده را با محاسبه تعداد دفعاتی که هر نویسنده به دیگری استناد کرده است نشان میدهد، طلایه داران علم ایران[10] که به رتبه بندی افراد شامل دانشمندان و پژوهشگران، مؤسسات شامل دانشگاهها، مؤسسات تحقیقاتی، مقالات و نشریات بر اساس تعداد مقالات انتشار یافته، استنادهای دریافت شده و استنادهای صورت گرفته میپردازد و رتبهبندی دانشگاههای کشورهای اسلامی که به رتبه بندی دانشگاهها بر اساس معیارها و شاخصهای مشخص میپردازد(مهراد، فرمانی، 1392).